آیه 31 سوره انبیاء

وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ (31)

نوع سوم شواهد قدرت الهيه:

وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ‌: و قرار داديم در زمين كوههاى ثابت پابرجا كه منع نمايد زمين را از حركت و اضطراب. أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ‌: به جهت حفظ اين كه متحرك و مضطرب نكند آنها را. يا براى آنكه نگاهدارد آنها را تا نجنبند.

نوع چهارم آيات الهيه: وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً: و قرار داديم در زمين راههاى فراخى ميان كوهها. سُبُلًا: و راههائى در سهل آن. لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ‌: براى اينكه شما راه يابيد به مقاصد و مواطن خود، و اسباب آسايش براى شما فراهم گردد.

تنبيه: حق تعالى در اين آيه شريفه منت نهاد بر خلقان به آنكه زمين را مقر، و مسكن آنها مقرر، و به سبب كوهها آن را ثابت و مستقر، و در آن طرق و راهها ظاهر ساخت تا وسائل آسايش نوع بشر فراهم گردد و به معاش خود راه يابند. يا مهتدى شوند به عبرت يافتن به آن به دين و معرفت خداوند مبين.

وَ جَعَلْنا فِي الْأَرْضِ رَواسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَ جَعَلْنا فِيها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ (31) وَ جَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آياتِها مُعْرِضُونَ (32) وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ (33) وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ (34) كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ (35)

ترجمه‌

- و قرار داديم در زمين كوههاى استوارى كه مبادا مايل كند آنها را بجانبى و قرار داديم در آن معبرهاى گشاده‌ئى كه راهها است باشد كه آنها هدايت يابند

و قرار داديم آسمانرا سقفى محفوظ و آنها از دلالتهاى آن رو گردانانند

و اوست آنكه آفريد شب و روز و آفتاب و ماه را كه هر يك در فلكى بسرعت ميروند

و قرار نداديم براى انسانى پيش از تو جاويد ماندن را آيا پس اگر بميرى تو آنها جاودانيانند

هر نفسى چشنده مرگ است و مبتلا كنيم شما را ببدى و خوبى براى آزمايش و بسوى ما باز گردانده شويد.

تفسير

- خداوند منّان قرار داد در زمين كوههاى سنگين ثابت مستقرّى‌

جلد 3 صفحه 551

را براى آنكه نگهدارد زمين را از اضطراب و تمايل باطراف تا انسان و حيوان در آن با اطمينان سكونت نمايند و به تبع آن متحرّك باطراف نشوند چون راسى چيزى را گويند كه بسنگينى خود ثابت باشد و نيز قرار داد در ميان كوهها راههاى گشاده وسيعى براى آنكه راههاى هدايت آنها بمقاصدشان باشند چون فج راه گشاده ميان دو كوه است و سبلا بنظر حقير حال مبيّن است با تعلّق لعلّ بآن چون مناسبت سبيل با اهتداء بيشتر از فج است كه معناى اصلى آن گشادگى است و ممكن است سبلا بدل باشد از فجاجا و مشعر باشد بر آنكه توسعه بملاحظه راه پيمايان است و نيز قرار داد آسمان را سقف محفوظى از تزلزل و سقوط و زوال و انحلال تا روز قيامت و از مداخله شياطين در آن براى كشف مقدّرات ولى مردم فرومايه از آيات قدرت و حكمت و عظمت حقّ كه در آن وجود دارد غافلند و نميخواهند هم از غفلت بيرون آيند چون از تفكّر در آنها رو گردانند و از آن جمله شب و روز و آفتاب و ماه است كه خداوند بدست قدرت خود آنها را خلق فرموده و از براى هر يك از آفتاب و ماه و ساير ستاره‌هاى سيّار كه در شب آشكار ميگردند مدارى است كه در آن مدار مانند شناگر با اراده بسرعت حركت ميكنند لذا از آنها بجمع ذوى العقول تعبير فرموده چنانچه در سوره يوسف عليه السّلام هم و الشمس و القمر رأيتهم لى ساجدين فرموده و محتمل است آفتاب و ماه در عالم زياد باشد چنانچه اخيرا گفته ميشود و بنابر اين احتياج بضمّ كواكب سيّاره بآن دو براى تصحيح ضمير جمع نيست و گفته‌اند معاندين حضرت ختمى مرتبت ميگفتند كه انتظار داريم گرد باد حوادث بر آيد و محمّد و ياران او را متفرّق سازد و او را در ورطه هلاك اندازد لذا خداوند براى تسليت خاطر آنحضرت فرموده ما براى هيچيك از افراد بشر پيش از تو زندگانى جاويد را مقدّر نفرموديم اگر روزى مرگ گريبان تو را بگيرد آيا گريبان آنها را نميگيرد و در دنيا جاويد خواهند ماند هر نفسى طعم مرگ را خواهد چشيد و ما مبتلا كنيم بندگان خود را ببدى و خوبى و مرض و صحّت و محنت و نعمت و فقر و غنا و خوشى و ناخوشى در دنيا براى آنكه در معرض امتحان قرار گيرند و آزمايش شوند و صابر و شاكر از فاجر و كافر ممتاز گردند و بالاخره باز گشت همه بسوى ما است و هر كس را بپاداش عملش‌

جلد 3 صفحه 552

خواهيم رسانيد ولى قمّى ره فرموده چون خبر داد خداوند عزّ و جلّ به پيغمبر خود مصائب وارده بر اهل بيت او را بعد از او و ادّعاء خلافت كسانى را كه مدّعى خلافت شدند آنحضرت غمناك شد پس خداوند براى تسليت او اين آيه را نازل فرمود و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه امير المؤمنين عليه السّلام مريض شد و برادرانش بعيادتش آمدند و عرضه داشتند حال شما چه طور است فرمود بد است عرض كردند يا امير المؤمنين اين گفتار از مثل شما سزاوار نيست فرمود خدا فرموده ما شما را ببدى و خوبى مبتلا ميكنيم براى آزمايش، بدى مرض و فقر است خوبى صحّت و بى‌نيازى است و در روايت ديگرى كه آنحضرت از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده اينمعنى تأكيد شده و آنكه خدا امر ببدى و زشتى نميكند ولى خير و شرّ بدون مشيّت خدا بكسى نميرسد و مراد از آن دو صحّت و مرض است ..

وَ جَعَلنا فِي‌ الأَرض‌ِ رَواسِي‌َ أَن‌ تَمِيدَ بِهِم‌ وَ جَعَلنا فِيها فِجاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُم‌ يَهتَدُون‌َ (31)

جلد 13 - صفحه 169

و قرار داديم‌ ‌ما ‌در‌ زمين‌ كوه‌هاي‌ عظيم‌ اينكه‌ تزلزل‌ پيدا نكند و مورث‌ هلاكت‌ ‌شما‌ نشود و قرار داديم‌ ‌بين‌ ‌آن‌ جبال‌ فاصله‌هايي‌ ‌که‌ راه‌ باز ‌باشد‌ ‌براي‌ بشر ‌که‌ بتواند ‌در‌ مسافرت‌ها بمقاصد ‌خود‌ نائل‌ شوند.

خداوند نظر ‌به‌ اينكه‌ ‌براي‌ كره زمين‌ دو حركت‌ مقرّر فرموده‌ وضعي‌ و انتقالي‌ اما وضعي‌ دور ‌خود‌ مي‌چرخد و تشكيل‌ شب‌ و روز ميدهد و انتقالي‌ دور كره شمس‌ مي‌گردد و تشكيل‌ ماه‌ و سال‌ و فصول‌ چهارگانه‌ ميدهد، و ‌اينکه‌ دو حركت‌ بسيار سريع‌ ‌است‌ و مورث‌ تزلزل‌ مي‌شود و ‌در‌ اثر ‌آن‌ اضطراب‌ شديدي‌ ‌به‌ افراد بشر و ساير حيوانات‌ احداث‌ ميشد بلكه‌ عمارات‌ خراب‌ مي‌شد، اشجار ‌از‌ ‌هم‌ پاشيده‌ ميشد خداوند ‌اينکه‌ جبال‌ ‌را‌ قرار داد ‌که‌ بمنزله ميخ‌ زمين‌ باشند ‌که‌ حركت‌ ‌آن‌ منظم‌ ‌باشد‌، بعلاوه‌ فوائد زيادي‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ جبال‌ بهره‌ برداري‌ ميكنند لذا ميفرمايد:

(وَ جَعَلنا فِي‌ الأَرض‌ِ رَواسِي‌َ أَن‌ تَمِيدَ بِهِم‌): و ‌از‌ ‌آن‌ طرف‌ ‌اگر‌ ‌اينکه‌ جبال‌ بهم‌ وصل‌ ‌بود‌ وسائل‌ مسافرت‌ ‌در‌ بلاد مسدود ‌بود‌ خداوند ‌به‌ قدرت‌ كامله ‌خود‌ ‌بين‌ ‌آنها‌ فاصله‌هاي‌ زيادي‌ قرار داد ‌که‌ بتوانند ‌از‌ ‌هر‌ نقطه‌ ‌به‌ نقطه ديگر سير و سفر كنند و ‌به‌ مقاصد ‌خود‌ نائل‌ شوند.

(وَ جَعَلنا فِيها فِجاجاً سُبُلًا لَعَلَّهُم‌ يَهتَدُون‌َ): بمقاصدهم‌ و حوائجهم‌ جل‌ّ الخالق‌.

]

(آیه 31)- این آیه اشاره به قسمت دیگری از نشانه‌های توحید و نعمتهای بزرگ خداوند کرده، می‌گوید: «و ما در زمین کوهای ثابت و مستقری ایجاد کردیم تا انسانها را نلرزاند» (وَ جَعَلْنا فِی الْأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِهِمْ).

ج3، ص166

کوهها همچون زرهی کره زمین را در بر گرفته‌اند و این سبب می‌شود که از لرزشهای شدید زمین که بر اثر فشار گازهای درونی است تا حد زیادی جلوگیری کند.

به علاوه همین وضع کوهها، حرکات پوسته زمین را در مقابل جزر و مد ناشی از ماه به حد اقل می‌رساند.

از سوی دیگر اگر کوهها نبودند سطح زمین همواره در معرض تند بادها قرار داشت و آرامشی در آن دیده نمی‌شد، همان گونه که در کویرها و بیابانهای خشک و سوزان چنین است.

سپس به نعمت دیگری که آن هم از نشانه‌های عظمت اوست اشاره کرده، می‌گوید: «و ما در لابلای این کوههای عظیم، دره‌ها و راههایی قرار دادیم، تا آنها هدایت شوند و به مقصد برسند» (وَ جَعَلْنا فِیها فِجاجاً سُبُلًا لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ).

به راستی اگر این دره‌ها و شکافها نبودند، سلسله‌های جبال عظیم موجود در زمین، مناطق مختلف را آن چنان از هم جدا می‌کردند که پیوندشان از زمین بکلی گسسته می‌شد، و این نشان می‌دهد که همه این پدیده‌ها طبق برنامه و حسابی است.